De nieuwe gemeenschap groeide voorzichtig, in 1920 werd de Comunidad Israelita in Madrid opgericht. Ondanks het feit dat generaal Franco tijdens de Burgeroorlog (1936-’39) streed om de ‘christelijke beschaving’ te verdedigen tegen ‘Joods-Moorse barbarij’, weigerde de latere dictator de nazi’s te helpen tijdens de Sjoa. Diplomaat Ángel Sanz-Briz, ‘de Engel van Boedapest’, redde de levens van meer dan vijfduizend Hongaarse Joden door hen van vervalste Spaanse papieren te voorzien. De fascistische regering in Madrid stond oogluikend toe hoe Spanje een belangrijke vluchtroute werd voor Europese Joden, van wie zich er een aantal blijvend vestigde na het einde van de oorlog.
bv Isaac Carasco, stichter van Danone, 1919 Barcelona
Enrique Herzog, stichter van de socialistische partij PSOE (Sanchez)
Isak Andic, kledinggigant Mango
Het was slechts een van de golven van Joodse herpopulatie. Al tijdens de koloniale oorlogen in Marokko aan het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw trokken sefardische Joden naar Spanje. Dit werd gevolgd door een stroom uit datzelfde land in 1956 (na de Marokkaanse onafhankelijkheid) en in 1967 (na de Zesdaagse Oorlog). Asjkenaziem uit Argentinië vestigden zich in de jaren 70, tijdens de dictatuur in dat land, in Spanje. De afgelopen tien jaar kwamen daar nog eens Venezolaanse Joden bij, op de vlucht voor politieke onderdrukking en economische malaise in hun land.
Zijn de Spaanse Joden naar rechts opgeschoven? “Integendeel,” lacht Benatar, ( Benatar is de zoon van een sefardische vader uit Marokko en asjkenazische moeder uit Hongarije (als kind gered door de ‘Engel van Boedapest’), David Smulovitz is een naar Spanje geëmigreerde Argentijnse asjkenazi met Russische wortels, en Victoria Atlas is de in Moskou geboren dochter van refuseniks uit de Sovjetunie.) rechts is dichter naar ons toe gekomen. Een voorbeeld hiervan is de beslissing van de conservatieve regering in 2014 dat alle afstammelingen van verdreven sefardische Joden aanspraak kunnen maken op de Spaanse nationaliteit. Maar het is opvallend dat de regering in Madrid de afstammelingen van de aan het begin van de 17e eeuw verdreven Spaanse moslims niet heeft uitgenodigd terug te keren. Benatar vindt dit terecht: “De Joden waren net zo Spaans als de christenen, wij waren hier zelfs eerder! De Moren waren een buitenlandse bezettingsmacht, wíj hebben Spanje nooit aangevallen.”
