Haal meer uit je gevoeligheid
Zo komt kwetsbaar talent tot bloei
Een op de vijf mensen is hooggevoelig. Een persoonlijkheidstrek die kwetsbaar kan maken, maar ook heel succesvol. Hoe bescherm je die bijzondere kwaliteit en creëer je een rustige omgeving voor jezelf? Zes adviezen van experts.
tekst: Sarina Wijnen // foto’s: Eric van den Elsen
Flauwekul en aanstellerij. Of in het beste geval: een modeterm. Dat is wat sommige mensen denken over hoogsensitiviteit. Die mensen hebben het bij het verkeerde eind, zegt Elke van Hoof, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit Brussel. Ze leidde onlangs een grootschalig onderzoek naar dit onderwerp. ‘Hoogsensitiviteit is wel degelijk wetenschappelijk aangetoond, door tientallen onderzoekers intussen. Alleen noemen ze het vaak anders, sensory-processing sensitivity bijvoorbeeld. Hoogsensitiviteit is gewoon een sexy woord voor: gevoeliger zijn voor prikkels.’
Bij een belangrijk ander onderzoek naar hoogsensitiviteit moesten de proefpersonen naar foto’s kijken van gezichtsuitdrukkingen. Uit mri-scans bleek dat bij een hoogsensitieve persoon, HSP, meer hersengebieden oplichtten; namelijk de gebieden die te maken hebben met bewustzijn, aandacht, empathie, integratie van zintuiglijke informatie en het plannen van actie. Van Hoof: ‘Er is nog nader onderzoek nodig, maar we gaan er op dit moment van uit dat niet-HSP’s een soort filter hebben in het informatieverwerkingssysteem. De gefilterde informatie wordt vervolgens verwerkt in de hersenen. Bij een HSP ontbreekt dat filter; er komt dus veel informatie binnen, die allemaal moet worden verwerkt. Dat kan leiden tot sneller overprikkeld zijn, moe of emotioneel worden, meer last hebben van lawaai – de typische HSP-kenmerken.’
Psychologen zijn het erover eens dat 15 à 20 procent van de mensen HSP is. En hoewel ook dat nog nader moet worden onderzocht, nemen experts aan dat hoogsensitiviteit genetisch bepaald is. Verder benadrukken ze dat het geen afwijking of stoornis is, maar een persoonlijkheidstrek. Eentje die zowel voor- als nadelen heeft; zowel een talent als een kwetsbaarheid is. Van Hoof: ‘Dat laatste is geen nieuw idee, maar door onze groots opgezette studie, met 1500 mensen van 26 tot 55 jaar, is het voor het eerst wetenschappelijk onderbouwd. HSP’s krijgen vaker angststoornissen, depressies en burn-out, zo bleek. Maar óók hebben ze een sterker rechtvaardigheidsgevoel, oog voor detail, oog voor kansen en pijnpunten, voor redelijke oplossingen, ze zijn analytisch sterker en goed in mensen samenbrengen. Daardoor zijn HSP’s vaak succesvol in hun relaties en carrière. Alleen – en dat bleek ook duidelijk uit onze studie – daarvoor hebben ze wel de juiste omgeving nodig.’
Hoe creëer je de omstandigheden waarin je bijzondere talenten tot bloei kunnen komen? Dit adviseren deskundigen:
1 Loop gerust voor de troepen uit
De Amerikaanse psychologe Elaine Aron, schrijfster van Hoogsensitiviteit. Wat als de wereld je overweldigt?, was in de jaren negentig de eerste die ‘oog voor detail’ een typisch HSP-kenmerk noemde. Later onderzoek bevestigde dat. HSP’s zagen op zoek-de-verschillenplaatjes de details veel vaker en sneller dan niet-HSP’s. ‘Ze zien bijvoorbeeld bij het binnenkomen van een ruimte details als het bordje “nooduitgang”, of ze weten meteen wat er moet gebeuren om de ruimte gezellig te maken,’ vult Elaine Aron desgevraagd aan. Handige eigenschappen, bijvoorbeeld als er brand uitbreekt, of als je ervan droomt om stylist te worden. Aron: ‘Maar dat “meer zien” heeft ook een andere kant: doordat er veel informatie binnenkomt, kan beslissingen nemen lastig zijn. Ik zeg dan ook altijd: neem de tijd om te reflecteren. In onze maatschappij is daadkracht een kwaliteit, maar HSP’s zijn juist goed in onderzoeken, in het zien van kansen en gevaren. Benut die talenten, want een beslissing kan soms belangrijke gevolgen hebben.’
Wie hoogsensitief is, voelt zich soms kritischer of ‘moeilijker’ dan anderen. ‘HSP’s zíjn dat ook vaker,’ zegt Elaine Aron, ‘het is een logisch gevolg van meer informatie binnenkrijgen.’ Ze raadt aan om je daar niet onzeker over te voelen, maar het juist als een kracht te beschouwen. Volgens Aron hebben hoogsensitieve mensen namelijk een belangrijke signaalfunctie. ‘Wat goed is voor hen, blijkt later vaak goed voor iedereen. Neem nu de open kantoorruimten die lange tijd in zwang waren. Veel HSP’s voelden zich daar niet prettig bij, er waren te veel prikkels. En wat bleek onlangs uit onderzoek? Dat mensen zich minder goed kunnen concentreren in open kantoorruimten, hun werk vaker onderbreken en daardoor minder productief zijn. Durf dus voor je behoeften en ideeën op te komen, ze zijn waardevol en soms zelfs vernieuwend. Voel je dat mensen in je omgeving er niet klaar voor zijn, stap dan naar een invloedrijk persoon.’
2 Met empathie bereik je meer
Ook het idee dat HSP’s vaak empathischer zijn, is intussen wetenschappelijk bewezen. In een studie door Elaine Aron en haar man Arthur Aron, hoogleraar psychologie aan de State-universiteit van New York, keken HSP’s en niet-HSP’s naar foto’s waarop hun partners, maar ook onbekenden verschillende gezichtsuitdrukkingen toonden. De conclusie was dat de HSP’s beter gezichten konden lezen en ook sterker meevoelden met emoties van anderen. Dat laatste bleek uit een mri-scan waarin bij HSP’s de cingulate cortex en de insula meer oplichtten, oftewel de hersengebieden verantwoordelijk voor bewustzijn en empathie. Elaine Aron raadt HSP’s aan om die emotionaliteit en dat inlevingsvermogen vaker te gebruiken, bijvoorbeeld in hun carrière. ‘In zakelijke sectoren als marketing en sales wordt vaak negatief tegen emoties aangekeken. Maar door je in te leven in de behoeften en persoonlijkheid van je klanten, chef of collega’s kun je juist veel voor elkaar krijgen. Mijn moeder bijvoorbeeld was door haar empathie een succesvolle makelaar: zij wist perfect de juiste persoon aan het juiste huis te koppelen. Trouwens, iedereen is gevoelig voor invoelende vragen over zijn kinderen, man, huisdieren… Daar scoor je punten mee. Zeker als je toont dat je echt geïnteresseerd bent. Dat klinkt als manipulatie, en daar houden de meeste HSP’s niet van. Maar als je het doet om iets te verbeteren voor de anderen, is daar niets mis mee.’
3 Rust en harmonie laten je bloeien
Of een HSP floreert, hangt vooral af van de omgeving. Hij of zij is daar dus meer afhankelijk van dan een niet-HSP. Hoogleraar psychologie Van Hoof: ‘Vroeger dachten we: in een slechte omgeving loopt een HSP meer risico op angsten en depressies dan een niet-HSP, maar in goede omstandigheden zijn de kansen gelijk. Recent onderzoek, ook aan onze universiteit, laat zien dat HSP’s in de juiste omstandigheden het zelfs béter doen dan niet-HSP’s. Ze hebben een betere gezondheid, zijn vaak sociaal competenter en hebben succesvollere carrières. Daarnaast blijkt dat HSP’s gevoeliger zijn voor hulp in de vorm van gesprekken met een vertrouwenspersoon, coach of therapeut. Dat inspireerde me tot mijn onderzoek: ik zag in mijn praktijk – ik werk vooral met burn-outproblematiek – hoe HSP’s technieken sneller oppikten en in hun leven incorporeerden. Het mes snijdt dus aan twee kanten: ja, HSP’s zijn vaak vatbaarder voor burn-out en stressgerelateerde aandoeningen, maar ze zijn ook gevoeliger voor positieve omstandigheden.’
Psycholoog en schrijfster Elaine Aron adviseert HSP’s om zoveel mogelijk zelf een goede context te scheppen. ‘Alles begint met op tijd rust nemen, zodat je niet overprikkeld raakt. Zoek ook naar veilige havens: een paar andere HSP’s in je nabije omgeving. Daarnaast kun je omgaan met niet-HSP’s die je gevoeligheid accepteren.’
Op het werk hebben HSP’s het vaak moeilijk met prangende deadlines, een over-kritische baas of een lawaaierige werkruimte. Aron: ‘Prettiger is een rustige, harmonieuze omgeving waar je je ideeën kunt uiten en controle hebt over je eigen tijd en omgeving. Eigen baas zijn, als dat binnen de mogelijkheden ligt, is daarom vaak heel goed voor HSP’s.’
4 Gelúkkig ben je anders
Veel HSP’s denken een groot deel van hun leven dat er iets mis is met ze. Ze zijn tenslotte anders dan de overige 80 procent. Elaine Aron. ‘Dat anders-zijn moet je accepteren, want hoogsensitiviteit is niet te veranderen, het is ingebed in je centrale zenuwstelsel. Accepteren doe je door op de positieve kanten ervan te focussen: je begrijpt subtiliteit, ziet nuance, je bent intuïtief, hebt een esthetisch oog… Denk ook terug aan situaties waarin je dankzij je hoogsensitiviteit iets bijzonders hebt bereikt.’
Het is normaal om door een soort rouwproces te moeten nadat je ontdekt hebt dat je HSP bent, zegt Elaine Aron. ‘Je zult niet altijd dezelfde dingen kunnen doen als anderen, waardoor je verwijdering van je omgeving kunt voelen. Anderzijds mag je je hoogsensitiviteit niet gebruiken om anderen je eigen wensen en voorwaarden op te leggen, iets wat sommige HSP’s helaas wel doen. Relaties moeten gelijkwaardig zijn. Zoek het compromis en pas je ook aan anderen aan.’
5 Bewaak je grenzen met verve
Als HSP raak je dus sneller overprikkeld (aroused), met mogelijk een emotionele reactie – irritatie, boosheid – en ook vermoeidheid tot gevolg. Hoogleraar Elke van Hoof: ‘Als je overprikkeling weet te voorkomen, hoef je weinig tot geen negatieve effecten van je hoogsensitiviteit te ervaren. Vermijd situaties waarvan je weet dat ze moeilijk voor je zullen zijn. Ik bedoel niet dat je onder je niveau moet gaan werken, want een HSP die te weinig uitdagingen heeft, kan weer stressgerelateerde problemen krijgen. Maar ken je grenzen en respecteer ze.’ Ook Elaine Aron pleit daarvoor: ‘Je lichaam geeft vaak wel aan waar die grenzen liggen, met bijvoorbeeld hoofdpijn, hartkloppingen of een gejaagd gevoel.’ Elaine Aron voegt toe: ‘HSP’s hebben een sterk inlevingsvermogen en raken soms te veel verwikkeld in de problemen van anderen, of ze worden snel te intiem met mensen die niet goed bij hen passen. Trek ook daarin een grens, zet een stapje terug. Dat zal misschien niet meteen lukken, je leert het met vallen en opstaan.’
6 Loop er niet mee te koop
Moet je anderen laten weten dat je hoogsensitief bent? Elaine Aron raadt het meestal af. ‘Voor veel HSP’s is het een eyeopener als ze eindelijk weten waarom ze anders zijn. Maar verwacht niet dat de omgeving even opgetogen zal zijn. In sommige kringen bestaat zelfs het risico om het zwarte schaap te worden. Ik vind het beter om wat strategischer te werk te gaan. Als mensen je prijzen voor je empathie of creativiteit zeg je bijvoorbeeld dat je hebt gelezen dat 20 procent van de mensen zo is.’ Vermijd liever het woord hoogsensitiviteit wanneer je verwacht dat mensen kunnen gaan fronsen of met hun ogen rollen. Want hoogsensitiviteit heeft voor sommigen nog altijd de connotatie van ‘aanstellerij’ of ‘je superieur voelen’.
In lastige situaties kun je iets zeggen over de omstandigheden. Elaine Aron: ‘Als ik een weekend met vrienden doorbreng, leg ik uit dat ik even wat tijd voor mezelf nodig heb; dat ik fijner gezelschap ben als het rustig is in mijn hoofd. Ik doe dat op een manier waarop de anderen zich niet afgewezen voelen. Eventueel herinner ik iemand er bescheiden en tactvol aan welke fijne eigenschappen ze “erbij” krijgen. Want hoogsensitiviteit is een package deal.’ //
Ben ik hooggevoelig?
-Ik merk subtiele signalen in mijn omgeving op.
-De stemmingen van anderen beï¨nvloeden me.
-Ik ben bijzonder gevoelig voor de effecten van cafeï¨ne.
-Ik raak makkelijk overprikkeld door fel licht, sterke geuren, grove weefsels of harde sirenes.
-Ik heb een rijke en complexe innerlijke belevingswereld.
-Ik voel me opgejaagd als ik veel moet doen in korte tijd.
-Veranderingen in mijn leven brengen me van mijn stuk.
-Ik heb een neus voor delicate geuren, smaken, geluiden en kunstwerken en geniet daarvan.
Dit is een selectie uit een lijst van Elaine Aron met 22 veelvoorkomende eigenschappen van hoogsensitieve mensen. Vind je het merendeel hiervan herkenbaar, of zijn een paar van deze eigenschappen zeer sterk op jezelf van toepassing? Dan ben je misschien hoogsensitief. Doe de uitgebreidere test op www.psychologiemagazine.nl/tests
Bron: Elaine Aron, Hoogsensitiviteit. Wat als de wereld je overweldigt?
