Uit de vpro-gids
Quote:
Wat de koe geeft
De Deense documentaire Good Things Await van Phie Ambo handelt over een biodynamische Deense boer. Hij is één met de kosmos, levert vlees aan het beste restaurant ter wereld, maar zijn gedachtegoed gaat nog veel verder.
DOOR JONATHAN MAAS
Boer Niels Stokholm loopt over zijn land, de boerderij Thorshøjgaard in Noord-De- nemarken. Hij wijst op zijn gewas terwijl hij vertelt hoe dat zorgvuldig is geplant; zodanig dat het niet alleen het meeste zonlicht krijgt, maar dat het ook het licht pakt dat wordt gereflecteerd door de planeten. Hij wijst op de rode kleur van een plant – duidelijk de invloed van Mars. Vaag en zweverig? Niet volgens het hippe res- taurant Noma in Kopenhagen, een uurtje rijden van Thorshøjgaard vandaan; No- ma heeft twee Michelinsterren, is volgens het Britse Restaurant Magazine het beste restaurant ter wereld en haalt sinds jaar en dag zijn producten bij boer Niels. De Deense rode koeien van Thorshøjgaard zijn het lekkerste vlees dat je op je bord kunt krijgen, onder meer doordat de beesten bieten gevoerd krijgen twee dagen voor volle maan – uitstekend voor hun spijsvertering. Is het beest gezond en geluk- kig, dan ligt het later met meer smaak op jouw bord. Een beetje gunstige invloed van de kosmos kan daarbij geen kwaad. In de biologisch-dynamische landbouw wordt ervan uitgegaan dat hemellichamen invloed uitoefenen op de groei van de gewassen, naar de filosofie van Rudolf Steiner, bekend als grondlegger van de an- troposofie. Voor en tijdens het verbouwen van de gewassen wordt rekening gehou- den met veronderstelde kosmische invloeden. Op een biologisch-dynamische boer- derij worden geen kunstmest, chemische bestrijdingsmiddelen of gentechnologie gebruikt. Het vee wordt op een diervriendelijke manier gehouden. ‘In industriële landbouw worden koeien doorgaans niet ouder dan drie of vier jaar voordat ze naar de slacht gaan, de koeien van Niels worden wel achttien tot negentien jaar oud,’ vertelt Phie Ambo, regisseur van de Deense documentaire Good Things Await (Så meget godt i vente). ‘Dat heeft invloed op de smaak van het vlees.’
Harmonie
De Deense autoriteiten zijn er minder van onder de indruk dan de hipsterkoks van Noma. Overheidsinspecteurs komen Stokholm regelmatig bezoeken om erop te wijzen dat de manier waarop hij zijn vee houdt in strijd is met de heersende regels voor dierenwelzijn. Zo zien we in de film een clash tussen controleurs en Niels om- dat zijn koeien niet de hele dag door toegang hebben tot water. Bewust, legt Niels uit, want koeien moeten niet de hele dag door kleine beetjes drinken, ze moe ten eens in de zoveel tijd juist veel achter elkaar drinken. Anders heeft dat een slechte uitwerking op de spijsvertering van de koe. Grote boetes en zelfs opheffing van zijn bedrijf hangen hem continu boven het hoofd. Maar de koppige Stokholm peinst er niet over zijn werkwijze te veranderen.
Phie Ambo’s fascinatie met Thorshøjgaard begon met een tripje dat de kleuterklas van haar dochter maakte naar de boerderij. Ambo woont zelf met haar gezin in Kopenhagen. Ze reisde met het tripje mee en was op slag verkocht. ‘Er heerste een harmonie die ik niet eerder was tegengekomen,’ vertelt ze. ‘Een soort parallel uni- versum. Hier was veel meer aan de hand dan een boerenbedrijf, voelde ik aan; dit is meer een filosofie voor het leven. “Hoeveel melk produceer je per dag?”, vroeg ie- mand bijvoorbeeld aan Niels. “Ik produceer niks,” antwoorde Niels, “ik ontvang wat de koe mij geeft.” In Denemarken zijn veel boeren geïnteresseerd in cijfers en sta- tistieken. Ze runnen een bedrijf, het gaat hen alleen maar om de economie. Bij Thorshøjgaard is dat anders. De stallen zijn oud en vervallen. Het geld wordt ge- spendeerd aan de dieren en niet aan gebouwen. Op de meeste plekken in Denemar- ken gebeurt het tegenovergestelde.’
Visie
Ambo’s motivatie voor de film: laten zien dat dingen op een andere manier kun- nen. Ambo: ‘We hoeven bestaande dogma’s niet te accepteren. Bijvoorbeeld het idee dat de economie altijd maar moet groeien. Het probleem is dat niemand een alternatief presenteert, waardoor veel mensen verlamd raken en denken dat het dan maar zo door moet blijven draaien. Maar door op industriële wijze te boeren en meststoffen te gebruiken, putten we de aarde uit. Straks krijgen we grote proble- men om in ons voedsel te voorzien. Niels’ werkwijze is een oplossing. We zijn in de- ze tijd alleen maar geïnteresseerd in oogst, maar niet in zaaien. Om de focus daar naar te verleggen, moeten we anders consumeren. We moeten naar een circulaire economie toe. Het is verbijsterend: onze autoriteiten sluiten biodynamische boer- derijen, terwijl we ondertussen doodgaan aan virussen die ontstaan door industri- ële landbouw. Niels heeft meer visie dan al onze politieke leiders bij elkaar. Jonge mensen, zoals die van restaurant Noma, voelen dat aan. Mijn film heb ik daarom Good Things Await getiteld, ik geloof dat Niels een van de mensen is die wel een al- ternatief biedt voor datgene wat niet goed gaat in ons huidige systeem. Misschien kan het iets in gang zetten. Noma maakt onderdeel uit van de verandering. Andere toprestaurants in Denemarken volgen nu het voorbeeld.’
Met rust
We zien in de film Jesper Møller, een hippe jonge vent die veel interesse heeft voor de modus op Thorshøjgaard. Hij wil het met boetes geplaagde boerenbedrijf een helpende hand reiken, hij wil het opkopen. ‘Exemplarisch voor hoe mensen proble- men menen te moeten tackelen,’ hekelt Phie Ambo. ‘Je wilt iets, je koopt het. Niels niet, die stuurt Jesper naar huis: “Ik hoef je geld niet, geld gaat niets uitmaken, ga zelf thuis maar nadenken over hoe jij de wereld kunt veranderen met een andere visie op bezit en delen”.’ Even later keert Jesper terug, met het concept voor Copen- hagen Street Food – een non-profit gemeenschap bestaande uit allerlei beginnende restaurants die met foodtrucks hun waar aanbieden. Of Niels daar wel in wil parti- ciperen als leverancier. Alles wat binnen de gemeenschap wordt verdiend, gaat weer terug in de aangesloten bedrijven. Dat ziet Niels wel zitten.’
Ondertussen heeft Niels dit najaar van de autoriteiten te horen gekregen dat ze zijn bedrijf voorlopig met rust laten. De medewerkers van de autoriteiten die we in de film bezoekjes aan Thorshøjgaard zien brengen, verschuilen zich achter het ‘sim- pelweg uitvoeren van de regels’. Onzin, stelt Phie Ambo resoluut. ‘Denemarken is Afghanistan niet. Je kunt in dit land gewoon ergens tegenin gaan zonder gevaar. Je kunt tegen een politicus zeggen: ik ga jouw stomme regels niet uitvoeren. Ik be- grijp niet waarom mensen dat niet doen. Omdat we in Denemarken zo soft zijn en het leven hier zo goed is denken veel mensen dat alles wel oké is en dat ze verder niet hoeven na te denken. Dat is een gevaarlijke houding.’
School
Die houding kun je Phie Ambo niet toedichten. Tijdens het draaien van Good Things Await is ze een school gestart. Uit onvrede over het bestaand schoolsysteem en omdat ze meent dat de filosofie van het biodynamische boeren ook toepasbaar is op andere facetten van het leven, zoals het onderwijs. Dit betekent volgens haar dat je moet stoppen met het beoordelen van kinderen middels testen en cijfers, legt ze uit. ‘Je beoordeelt zo een moment, niet per se de kennis en de capaciteiten van een kind’, zegt ze. ‘Je moet de schooldag voor kinderen ook niet opdelen in een uur geschiedenis, een uur taal en een uur rekenen,’ vindt ze. ‘Je moet al die dingen verdisconteren in projecten – dat is een holistischer manier van onderwijzen. En je moet kinderen niet de hele dag opsluiten in een klas. Dat is ook niet natuurlijk.’ Nu runt Ambo een school die de zaken anders aanpakt. Er zijn alternatieven genoeg, dat laten boer Niels en Phie Ambo zien, je moet ze alleen vinden en uitvoeren. ‘Ik ben optimistisch’, zegt ze. ‘Het is er ook de tijd niet naar om pessimistisch te zijn. Bovendien: wanneer je niet positief bent, heb je geen reden meer om ’s ochtends op te staan.’
Good Things Await
zondag, NPO 2, 13.00-14.00 uur